Nền kinh tế báo chí – truyền thông Việt Nam đang đối diện với nhiều điểm nghẽn kìm hãm sự phát triển, trong đó nhận thức và cơ chế hoạt động chính là những vấn đề cốt lõi.
1. Điểm nghẽn trong nhận thức về kinh tế báo chí
Hiện nay, khái niệm về kinh tế báo chí – truyền thông chưa được xác định rõ ràng và chưa có sự đồng thuận trong các tài liệu pháp luật. Điều này dẫn đến sự thiếu hụt tầm nhìn chiến lược cho sự phát triển của lĩnh vực này. Các cơ quan báo chí vẫn chưa được coi là doanh nghiệp thực thụ mà chỉ hoạt động như một đơn vị sự nghiệp có thu.
Hệ thống đào tạo cũng chưa cung cấp những kiến thức cần thiết về kinh tế báo chí, khiến cho đội ngũ giảng viên không đủ khả năng hướng dẫn sinh viên hiểu sâu về lĩnh vực này. Do đó, nhận thức về kinh tế báo chí trong xã hội còn rất hạn chế. Bài toán tài chính cho báo chí – truyền thông đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc làm rõ chức năng kinh tế của cơ quan báo chí và cần giải pháp để giúp các cơ quan này “tự chủ về tài chính”.
2. Mô hình quản lý kinh tế chưa phù hợp
Bên cạnh đó, các mô hình quản lý kinh tế trong lĩnh vực báo chí – truyền thông chưa thật sự phù hợp. Hệ thống hiện tại vẫn phụ thuộc vào ngân sách nhà nước mà chưa thật sự gắn với việc tự chủ về tài chính. Mặc dù có nhiều đề xuất về mô hình kinh tế báo chí, nhưng chúng chủ yếu là các khuyến nghị thiếu cụ thể và khả thi.
Để phát triển một thị trường báo chí mạnh, các quy luật kinh tế thị trường cần được tuân thủ. Quy luật giá trị, cung – cầu, cạnh tranh và lưu thông tiền tệ đều cần thiết cho sự phát triển bền vững của báo chí. Tuy nhiên, việc thực hiện điều này còn gặp nhiều khó khăn do khung pháp lý chưa hoàn thiện.
3. Thiếu hỗ trợ từ chính sách nhà nước
Sự hỗ trợ từ nhà nước cũng là một yếu tố thiết yếu trong việc phát triển kinh tế báo chí. Mặc dù có những chính sách khuyến khích, nhưng thực tế cho thấy các cơ quan báo chí vẫn phải vật lộn để tìm kiếm nguồn thu nhằm duy trì hoạt động. Chính sách thuế và các cơ chế ưu đãi chưa đáp ứng đủ yêu cầu thực tiễn, dẫn đến việc các cơ quan báo chí khó có thể thực hiện nhiệm vụ chính trị của mình trong khi vẫn đảm bảo kinh tế.
Nhiều cơ quan báo chí hiện nay phải đối mặt với sự khắc nghiệt trong cuộc cạnh tranh với các nền tảng mạng xã hội. Việc này không chỉ khiến doanh thu giảm sút mà còn đặt ra thách thức lớn trong việc duy trì và phát triển nội dung.
4. Tác động của công nghệ mới
Trong bối cảnh công nghệ ngày càng phát triển, các cơ quan báo chí cũng gặp phải thách thức về việc chuyển đổi sang môi trường số. Mọi người hiện nay có xu hướng tiếp cận thông tin qua mạng xã hội hơn là các kênh báo chí truyền thống. Điều này khiến cho các cơ quan báo chí phải điều chỉnh mô hình kinh doanh và phương thức tiếp cận độc giả.
Dẫu vậy, việc áp dụng công nghệ mới trong hoạt động kinh doanh báo chí vẫn còn gặp khó khăn. Khả năng tạo ra và bảo vệ bản quyền nội dung trên nền tảng số chưa được quy định rõ ràng trong các văn bản pháp luật hiện hành. Điều này làm cho các cơ quan báo chí khó có thể đảm bảo nguồn thu từ nội dung số.
5. Thách thức trong đào tạo và phát triển nguồn nhân lực
Một điểm nghẽn khác là việc đào tạo và phát triển nguồn nhân lực cho ngành báo chí – truyền thông. Đội ngũ làm báo hiện nay cần phải được trang bị những kiến thức chuyên sâu về kinh tế, marketing, công nghệ thông tin để theo kịp sự phát triển của lĩnh vực này. Tuy nhiên, chương trình đào tạo hiện đang thiếu tính thực tiễn và các giảng viên cũng chưa đủ khả năng cung cấp những hiểu biết cần thiết cho sinh viên.
Sự thiếu hụt về nhân lực có trình độ và kinh nghiệm trong kinh tế báo chí đã tạo ra một khoảng cách lớn trong việc phát triển và đổi mới hoạt động báo chí. Các cơ quan báo chí cần có một đội ngũ nhân lực đủ mạnh để có thể vận hành được các mô hình kinh doanh hiệu quả.
6. Giải pháp đột phá cần thiết
Để tháo gỡ các điểm nghẽn, một chương trình nghị sự tích cực cần được xây dựng, trong đó bao gồm sửa đổi các quy định pháp luật về kinh tế báo chí, đồng thời khuyến khích sự tham gia của các nguồn lực xã hội vào lĩnh vực này. Cần có những quy định rõ ràng về bản quyền, cách thu phí và các mô hình hợp tác giữa báo chí và các nền tảng số.
Việt Nam cần xây dựng một hệ sinh thái báo chí – truyền thông linh hoạt, trong đó các cơ quan báo chí được quyền tự chủ thực sự, có khả năng tham gia vào thị trường một cách độc lập và hiệu quả. Việc này không chỉ góp phần nâng cao chất lượng nội dung mà còn giúp bảo đảm sự bền vững cho kinh tế báo chí – truyền thông trong tương lai.
Trên đây là một số điểm nghẽn chính đáng lưu ý trong sự phát triển kinh tế báo chí – truyền thông Việt Nam. Thông qua việc nhận diện và giải quyết các vấn đề trên, hy vọng rằng nền kinh tế báo chí sẽ có những chuyển biến tích cực trong thời gian tới.
Nghề Báo Blog
Tài liêu tham khảo: Tham luận “Nền kinh tế báo chí – truyền thông Việt Nam: Bức tranh toàn cảnh và những nút thắt” của PGS.TS Bùi Chí Trung – Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQGHN
