Truyền thông xã hội và những thách thức hiện nay

Trong bối cảnh xã hội hiện đại, truyền thông xã hội không chỉ đơn thuần là một công cụ kết nối, mà còn định hình sâu sắc cách chúng ta sống, tương tác và nhận thức thế giới. Những thay đổi này phản ánh tính chất phức tạp, ngẫu nhiên, và thiếu bền vững của các mối quan hệ xã hội hiện đại.

1. Thay đổi cấu trúc xã hội

Truyền thông xã hội đã thay đổi cách chúng ta nhìn nhận và kết nối với cộng đồng. Thay vì dựa trên các giá trị truyền thống như gia đình hay nghĩa vụ xã hội, các mối quan hệ ngày nay mang tính chất:

Ngẫu nhiên và tạm thời: Chúng ta thường kết nối với người khác qua những tương tác thoáng qua trên mạng xã hội, không có sự ràng buộc sâu sắc hay lâu dài.
Thiếu bền vững: Các mối quan hệ dễ bị tan vỡ hoặc quên lãng, khi nền tảng kết nối chủ yếu dựa trên sở thích cá nhân hoặc xu hướng thời điểm.
Thách thức giá trị: Những giá trị như sự thật và cam kết thực tế dễ bị xói mòn khi thông tin được chia sẻ thiếu kiểm chứng hoặc thiên lệch bởi mục đích cá nhân.

Thực tế: Sự chuyển đổi này đòi hỏi giáo dục phải thay đổi. Thay vì chỉ tập trung vào việc tích lũy kiến thức, cần hướng đến việc xây dựng năng lực phân tích thông tin, ý thức trách nhiệm và khả năng sống trong môi trường số.

2. Truyền thông như môi trường văn hóa

Truyền thông không chỉ là một công cụ, mà là một môi trường văn hóa, định hình cách chúng ta nhận thức thời gian, tham gia xã hội và đảm nhận trách nhiệm.

Thời gian và truyền thông: Việc sử dụng thời gian trên các nền tảng số phản ánh sự phụ thuộc và mức độ “định hình” cuộc sống của người dùng. Thời gian dành quá nhiều cho truyền thông có thể dẫn đến việc đánh mất ý thức cá nhân.
Trách nhiệm xã hội: Các nền tảng truyền thông thường không phù hợp với các cấu trúc kiểm soát thông tin truyền thống, dẫn đến việc trách nhiệm bị phân tán hoặc thiếu rõ ràng.

Thực tế: Ví dụ, người trẻ ngày nay có xu hướng dành hàng giờ trên mạng xã hội nhưng không nhận thức được sự ảnh hưởng tiêu cực từ nội dung tiêu cực hoặc thông tin sai lệch. Điều này đòi hỏi một sự can thiệp mang tính giáo dục về cách sử dụng truyền thông hiệu quả và có trách nhiệm.

3. Sự đa dạng và giá trị kết nối

Sự đa dạng trong trải nghiệm và nhận thức của con người là một yếu tố tích cực thúc đẩy giao tiếp. Tuy nhiên, truyền thông xã hội cũng làm nổi bật những khác biệt này, đôi khi dẫn đến mâu thuẫn.

Đa dạng là giá trị: Chính sự khác biệt về ngôn ngữ, văn hóa, và quan điểm làm phong phú giao tiếp, đồng thời là động lực để con người học hỏi lẫn nhau.
Thách thức từ sự khác biệt: Khi các nhóm người hoặc cá nhân không có cùng hệ quy chiếu, việc giao tiếp có thể trở nên khó khăn, dễ dẫn đến hiểu lầm hoặc xung đột.

Thực tế: Một bài đăng trên mạng xã hội có thể mang lại sự đồng cảm từ một nhóm người, nhưng lại gây tranh cãi gay gắt ở nhóm khác. Điều này đòi hỏi mỗi cá nhân cần có kỹ năng giao tiếp nhạy cảm với văn hóa và quan điểm khác biệt.

4. Khủng hoảng và cơ hội

Truyền thông xã hội không tránh khỏi những khủng hoảng, nhưng đây cũng là cơ hội để định hình lại các tiêu chuẩn về hành vi và giá trị xã hội.

Khủng hoảng là động lực: Các vấn đề như tin giả, bạo lực mạng, hay xói mòn niềm tin xã hội buộc chúng ta phải nhìn nhận lại cách sử dụng và kiểm soát truyền thông.
Tiêu chí hành động: Cần xem xét tính hữu dụng, tính thẩm mỹ, và tính đạo đức của các hành động trên truyền thông, đảm bảo rằng chúng vừa đáp ứng nhu cầu cá nhân vừa phù hợp với chuẩn mực xã hội.

Thực tế: Ví dụ, các phong trào trực tuyến như #MeToo hay chiến dịch vì môi trường đã chứng minh rằng truyền thông xã hội không chỉ là nơi xảy ra khủng hoảng, mà còn là công cụ mạnh mẽ để thúc đẩy thay đổi tích cực.

Kết luận

Truyền thông xã hội mang lại cả cơ hội lẫn thách thức, đòi hỏi chúng ta phải xây dựng khả năng sử dụng và tương tác một cách thông minh, công bằng và có trách nhiệm.

Cần chú trọng vào giáo dục về truyền thông, không chỉ để tiếp nhận thông tin mà còn để trở thành những người tham gia tích cực, xây dựng một xã hội số đa dạng, bền vững.
Thay vì coi khủng hoảng là tiêu cực, hãy xem đây là động lực để cải tiến và định hình tương lai của truyền thông và xã hội.